Adli Yardım
Davacı veya Davalı mısınız?
Hukuk davaları ve idari davalarda, baro veya mahkemelerde adli yardım talebinde bulunabilirsiniz.
ADLİ YARDIM, AVUKATLIK HİZMETLERİNDEN ÜCRETSİZ OLARAK YARARLANMA ve YARGILAMA HARÇ ve GİDERLERİNDEN MUAFİYET SAĞLAR.
Bir Suç Nedeniyle Şüpheli, Sanık, Mağdur veya Şikayetçi misiniz?
Ceza soruşturma ve kovuşturmalarında; polis ve jandarma karakolları, Cumhuriyet başsavcılıkları ve ceza mahkemelerinde adli yardım talebinde bulunabilirsiniz.
Adli Yardım Nedir?
Adli yardım; müdafi (avukat) seçebilecek durumda olmadığını beyan eden tüm şüpheli ve sanıklar ile bazı suçlardan dolayı mağdur veya şikayetçi olanların ücretsiz olarak avukatlık hizmetlerinden yararlanmasıdır.
Şüpheli ve Sanık Kimdir?
Şüpheli, soruşturma evresinde, suç şüphesi altında bulunan kişiyi ifade eder. Sanık ise kovuşturmanın başlamasından itibaren hükmün kesinleşmesine kadar, suç şüphesi altında bulunan kişidir.
Bir diğer ifadeyle, Cumhuriyet savcılığı tarafından bizzat ya da kolluk birimleri (polis ve jandarma teşkilatı) aracılığı ile yürütülen soruşturmada, suç şüphesi altında bulunan kişiye şüpheli, hakkında ceza mahkemesinde yargılama devam eden suç şüphelisine ise sanık denir.
Müdafi ve Vekil Kimdir?
Şüpheli veya sanığın ceza yargılamasında savunmasını yapan avukata müdafi denir. Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi ceza yargılamasında temsil eden avukata vekil denir.
Bir diğer ifadeyle, müdafi de vekil de bir avukattır.
Soruşturma ve Kovuşturma Nedir?
Soruşturma, kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evre, kovuşturma ise iddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evredir.
Yani Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat veya kolluk birimleri (polis ve jandarma teşkilatı) aracılığı ile yürütülen sürece soruşturma, ceza mahkemesinde yürütülen sürece ise kovuşturma denir.
Adli Yardımdan Kimler Yararlanabilir?
Tüm şüpheli ve sanıkların, talep etmeleri halinde adli yardımdan yararlanma hakkı vardır. Bu hak aynı zamanda, alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlar ile cinsel saldırı suçundan dolayı mağdur veya şikayetçi olan kişilere tanınmıştır.
Türk Vatandaşı Olmayanlar Adli Yardımdan Yararlanabilir?
Ceza soruşturma ve kovuşturmalarında, Türk vatandaşı olmayan kişiler de Türk vatandaşları ile aynı ve eşit şekilde adli yardım hakkına sahiptir.
Tercüman Giderleri Devlet Tarafından Karşılanır mı?
Türkçe bilmeyen ya da engelli olan şüpheli, sanık, mağdur veya tanık için görevlendirilen tercümanın giderleri, yargılama gideri sayılmaz.
Bu giderler Devlet tarafından karşılanır, yani ilgilisinden talep edilmez veya daha sonra tahsil edilmez.
Adli Yardım Hangi Suçlardan Dolayı Yürütülen Soruşturma ve Kovuşturmalarda Geçerlidir?
Adli yardım hakkı, talepte bulunan şüpheli ve sanıklar için suç türüne bakılmaksızın tüm ceza soruşturma ve kovuşturmalarında sağlanır.
Alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlar ile cinsel saldırı suçundan dolayı mağdurun ve şikayetçinin de adli yardım hakkı vardır.
Adli Yardımın Zorunlu Olduğu Haller Var mıdır?
Ceza soruşturma ve kovuşturmalarında adli yardım; bazı durumlar altındaki şüpheli, sanık, mağdur ve şikayetçiye istekleri aranmaksızın sağlanır.
Bir başka ifadeyle, bu kişilerin avukatla temsili zorunlu olup, bunun için talepte bulunmalarına gerek yoktur. Kolluk birimleri (polis ve jandarma teşkilatı), Cumhuriyet savcılığı ve ceza mahkemeleri; bu kişilerin adli yardımdan yararlanmaları için gerekli işlemleri kendiliğinden yürütür. Zorunlu müdafi ve vekil atamaları nedeniyle; adli yardım faydalanıcısından ücret talep edilmez veya bu ücret daha sonra ilgilisinden tahsil edilmez.
Müdafii Bulunmayan Şüpheli ve Sanık İçin Zorunlu Müdafi Görevlendirilmesi
i. Şüpheli veya sanık hakkında alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı ceza soruşturması veya
kovuşturması yürütülüyorsa,
ii. Şüpheli veya sanık çocuk (18 yaşını doldurmamış) ise,
iii. Şüpheli veya sanık kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir
müdafi görevlendirilir.
Vekili Bulunmayan Mağdur ve Şikayetçi İçin Zorunlu Vekil Görevlendirilmesi
i. Mağdur veya şikayetçi çocuk (18 yaşını doldurmamış) ise,
ii. Mağdur veya şikayetçi, sağır veya dilsiz ya da meramını ifade edemeyecek derecede malûl ise, istemi aranmaksızın
bir vekil görevlendirilir.
Adli Yardım Başvurusu Nasıl Yapılır ve Hangi Sürede Yapılır?
Şüpheli, sanık, mağdur ve şikayetçiler; adli yardım taleplerini, soruşturmanın yürütüldüğü polis veya jandarma karakolları ile ilgili Cumhuriyet savcılığı veya ceza davasının görüldüğü hâkimlik veya mahkemeye (sulh ceza hâkimliği, asliye ceza mahkemesi, icra ceza mahkemesi, çocuk mahkemesi, fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi, ağır ceza mahkemesi, çocuk ağır ceza mahkemesi) herhangi bir koşul veya süre şartına bağlı olmaksızın iletilebilir.
Kişinin başvurusu bu merciler tarafından işleme konulur ve yine bu merciler tarafından ilgili baro ile iletişime geçilir.
İlk derece yargılaması sona erdikten sonra, yani kanun yolu aşamasında ceza yargılamasında; bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay’a adli yardım başvurusunda bulunulabilir.
Dolayısıyla, ceza soruşturmaları ve kovuşturmalarında, yani yargılamanın tüm aşamalarında adli yardım talebinde bulunulabilir.
Adli Yardım Hizmetini Kim Sağlar? Adli Yardımdan Yararlanmak İçin Herhangi Bir Ücret Ödenir mi?
Kişilerin adli yardım talebi her durumda kolluk birimleri (polis veya jandarma teşkilatı), Cumhuriyet savcılığı veya ceza mahkemesi tarafından ilgili baroya iletilir. Yine her durumda avukat ataması barolar tarafından yapılır ve avukatlık hizmeti baroya kayıtlı bir avukat tarafından verilir. Bu işlem için vekaletname düzenlenmesine, bir başka deyişle adli yardımdan faydalanan kişi tarafından noter masrafı veya benzeri bir başka masraf ödenmesine gerek yoktur.
Yargılama Sonunda Adli Yardımdan Faydalanan Sanıktan Tahsil Edilebilecek Giderler
Yargılamanın yürütülmesi amacıyla yapılan ve Devlet Hazinesinden karşılanan masraflar, yani yargılama giderleri mağdur veya şikayetçi olan kimselerden talep veya tahsil edilmez.
Ancak başta Devlet tarafından karşılanan yargılama giderleri, yargılamanın sonunda cezaya veya güvenlik tedbirine mahkûm edilen sanıktan tahsil edilir. Hüküm kesinleşmeden sanık ölürse, mirasçılar giderleri ödemekle yükümlü tutulmazlar.
Bununla birlikte, yargılamanın değişik evrelerinde yapılan araştırma veya işlemler nedeniyle giderler meydana gelmiş olup da sonuç sanık lehine ortaya çıkmış ise; bu giderlerin sanığa yüklenmesinin hakkaniyete aykırı olacağı anlaşıldığında mahkeme, bunların kısmen veya tamamen Devlet tarafından karşılanmasına karar verir.
Hakkında beraat veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilen sanıktan yargılama giderleri tahsil edilmez, bu kişiler sadece kendi kusurlarından ileri gelen giderleri ödemeye mahkûm edilir.
Adli Yardım Nedir?
Avukatlık ücretlerini ve diğer yargılama giderlerini karşılama olanağı bulunmayanlara sağlanan ücretsiz bir kamu hizmetidir.
Adli Yardımdan Kimler Yararlanabilir?
Kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimseler, iddia ve savunmalarında, geçici hukuki korunma taleplerinde ve icra takibinde, taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması kaydıyla adli yardımdan yararlanabilirler.
Kamuya yararlı dernek ve vakıflar, iddia ve savunmalarında haklı göründükleri ve mali açıdan zor duruma düşmeden gerekli giderleri kısmen veya tamamen ödeyemeyecek durumda oldukları takdirde adli yardımdan yararlanabilirler.
Türk Vatandaşı Olmayanlar Adli Yardımdan Yararlanabilir mi?
Yabancıların adli yardımdan yararlanabilmeleri için kısmen ya da tamamen ödeme gücünden yoksunluk ve talebin açıkça dayanaktan yoksun olmaması şartları yanında, karşılıklılık (mütekabiliyet) şartının da bulunması gerekir.
Karşılıklılık şartı, Türkiye’de adli yardım talebinde bulunan yabancının vatandaşı olduğu ülkede, Türk vatandaşlarının da adli yardımdan yararlanabilmesi ile sağlanır. Karşılıklılık şartının ispatında, iki taraflı veya çok taraflı uluslararası antlaşmalar ve ilgili ülkedeki Türk vatandaşlarına bu hakkın verildiğini gösteren fiili uygulamaların ispatı yeterlidir.
Yabancılar İçin Karşılıklılık Şartının Aranmadığı Haller
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu uyarınca; avukatlık ücretlerini karşılama imkânı bulunmayan başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişiye, aynı Kanun kapsamındaki iş ve işlemlerle ilgili olarak yargı önündeki başvurularında 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun adli yardım hükümlerine göre avukatlık hizmeti sağlanır. Bu durumda karşılıklılık şartı aranmaz. Ayrıca, başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişi, sivil toplum kuruluşları tarafından sağlanan danışmanlık hizmetlerinden faydalanabilir.
Adli Yardım Hangi Davalar İçin Geçerlidir?
Adli yardım açılmış veya açılacak tüm hukuk davalarında (asliye hukuk mahkemesi, asliye ticaret mahkemesi, aile mahkemesi, tüketici mahkemesi, fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi, kadastro mahkemesi, icra mahkemesi, iş mahkemesi, sulh hukuk mahkemesi), idari davalarda (idare mahkemesi, vergi mahkemesi), çekişmesiz yargı işlerinde, icra ve iflas takiplerinde, delil tespitinde, ihtiyari tedbir ve ihtiyati hacizlerde geçerlidir.
Adli Yardımın Kapsamı
Baroların verdiği adli yardım kararı, yalnızca ücretsiz olarak avukatlık hizmetlerinden faydalanma imkânı sağlar, yargılama giderinden muafiyet sağlamaz.5
Avukatlık ücreti dışındaki diğer yargılama giderlerinden muafiyet için mutlaka mahkemeye başvurulması gereklidir.
Mahkemenin verdiği adli yardım kararı, ilgiliye; yapılacak tüm yargılama ve takip giderlerinden geçici olarak muafiyet, yargılama ve takip giderleri için teminat göstermekten muafiyet, dava ve icra takibi sırasında yapılması gereken tüm giderlerin Devlet tarafından avans olarak ödenmesi, davanın avukat ile takibi gerekiyorsa, ücreti sonradan ödenmek üzere bir avukat temini imkânı sağlar.
Ayrıca idari davalarda, adli yardımdan faydalanan kimselerden yürütmenin durdurulması kararları için teminat alınmaz.
Adli Yardım Başvurusu Nereye Yapılır?
Adli yardım başvurusu barolara veya mahkemelere yapılabilir.
Adli yardım talebi, dava açılmadan önce barolara ve yargılamanın yapılacağı mahkemeye, dava açıldıktan sonra ise yine barolara ve asıl talep veya işin karara bağlanacağı mahkemeye, icra ve iflas takiplerinde ise takibin yapılacağı yerdeki icra mahkemesine yapılır.
İlk derece yargılaması sona erdikten sonra, yani kanun yolu aşamasında hukuk yargılamasında; bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay’a, idari yargıda bölge idare mahkemesi veya Danıştay’a adli yardım başvurusunda bulunulabilir.
Dolayısıyla, yargılamanın tüm aşamalarında adli yardım talebinde bulunulabilir.
Dava Açıldıktan Sonra Adli Yardım Başvurusu Yapılabilir mi?
Dava açıldıktan sonra da baroya veya yargılamanın yapıldığı mahkemeye adli yardım başvurusu yapılabilir.
Ancak dava açılmadan önce olduğu gibi, dava açıldıktan sonra da baroya yapılan başvuru yalnızca avukat ücretinden muafiyet sağlar.
Avukat ücretinden muafiyet yanında, yargılama giderlerinden muafiyet de talep ediliyorsa; davanın görüldüğü mahkemeye başvurmak gerekir. Ancak bu halde, yani dava açıldıktan sonra sağlanan adli yardımda, daha önce yapılan yargılama giderleri karşılanmaz.
Adli Yardım Başvurusu Nasıl Yapılır? Başvuru Nasıl İncelenir?
Baroya adli yardım talebinde bulunan kişi, talebi hizmetin görüleceği yer adli yardım bürosuna ve temsilciliklerine iletir. Adli yardım bürosu ve temsilcilikleri, talep sahibinden gerekli bilgi ve belgeleri ister. (Başvurucunun üzerine kayıtlı taşınır ve taşınmaz mal bilgileri, başvurucunun aylık kazancı, ailevi durumu, bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı vb.) Başvurucu, talebinde haklı olduğunu gösterdiği delillerle kanıtlamak zorundadır. Adli yardım bürosu ve temsilcilikleri adli yardım talebini baroya ileten başvurucunun talebinin haklılığı konusunda uygun bulacağı araştırmayı yapar, gerektiğinde karar verir.
Mahkemeye adli yardım talebinde bulunan kişi, iddiasının özeti ile birlikte, iddiasını dayandıracağı delilleri ve yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeleri (Başvurucunun üzerine kayıtlı taşınır ve taşınmaz mal bilgileri, başvurucunun aylık kazancı, ailevi durumu, bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı, vb.) mahkemeye sunmak zorundadır. Adli yardım talebine ilişkin evrak, her türlü harç ve vergiden muaftır. Mahkeme, adli yardım talebi hakkında duruşma yapmaksızın karar verebilir. Ancak, talep halinde inceleme duruşmalı olarak yapılır.
Adli Yardım Talebinin Kabulü
Baroya yapılan adli yardım talebinin kabulü halinde, durum bir tutanakla tespit edilir. Başvurucudan, işin sonunda maddi bir yarar elde etmesi halinde, avukata ödenen para ile elde edilecek maddi yararın %5’ini baroya ödeyeceğine; adli yardım isteminin haksız olduğunun sonradan anlaşılması halinde, görevlendirilen avukata ödenen ücretin iki katı ve yapılmış masrafları yasal faizleri ile geri vereceğine ilişkin taahhütname alınır. Vekaletname masrafı adli yardım faslından ödenebilir.
Mahkeme, başvurucunun mali durumunu değerlendirerek, talebin kısmen veya tamamen kabulüne karar verebilir. Talebin kabulü halinde, adli yardım hükmün kesinleşmesine kadar devam eder. Adli yardımdan yararlanan kişi için mahkemenin talebi üzerine baro tarafından görevlendirilen avukatın ücreti, yargılama gideri olarak Hazineden ödenir.
Adli Yardım Talebinin Kabulünden Sonra Adli Yardım Kararı Kaldırılabilir mi?
Adli yardımdan yararlanan kişinin, mali durumu hakkında kasten veya ağır kusuru sonucu yanlış bilgi verdiği ortaya çıkar veya sonradan mali durumunun yeteri derecede iyileştiği anlaşılırsa adli yardım kararı kaldırılır.
Adli Yardım Talebinin Mahkeme Tarafından Kabulü ile Ertelenen Yargılama Giderleri Sonradan Başvurucu Tarafından Ödenir mi?
Kural olarak adli yardım kararından dolayı ertelenen tüm yargılama giderleri ile Devletçe ödenen avanslar dava veya takip sonunda haksız çıkan kişiden tahsil olunur. Adli yardımdan yararlanan kişinin haksız çıkması hâlinde, uygun görülürse yargılama giderlerinin en çok bir yıl içinde aylık eşit taksitler hâlinde ödenmesine karar verilebilir.
Ancak adli yardım kararından dolayı Devletçe ödenen veya muaf tutulan yargılama giderlerinin tahsilinin, adli yardımdan yararlananın mağduriyetine neden olacağı mahkemece açıkça anlaşılırsa, mahkeme, hükümde tamamen veya kısmen ödemeden muaf tutulmasına karar verebilir.
Adli Yardım Talebinin Reddi
Barolara iletilen adli yardım talebinin adli yardım bürosu ve temsilcilikleri tarafından reddedilmesi halinde talepte bulunan; tebliğden itibaren on gün içinde yazılı veya sözlü olarak baro başkanına başvurabilir. Baro başkanı, yedi gün içinde karar verir, bu karar kesindir. Süresinde karar verilmediği taktirde talep ret edilmiş sayılır.
Adli yardım taleplerinin reddine ilişkin mahkeme kararlarında sunulan bilgi ve belgelerin kabul edilmeme sebebi açıkça belirtilir. Adli yardım talebinin reddine ilişkin bu karara karşı, tebliğinden itibaren bir hafta içinde kararı veren mahkemeye dilekçe vermek suretiyle itiraz edilebilir. Kararına itiraz edilen mahkeme, itirazı incelemesi için dosyayı o yerde adli yardım talebi yapılan hukuk mahkemesinin birden fazla dairesinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için birinci daireye, o yerde adli yardım talebi yapılan hukuk mahkemesinin tek dairesi bulunması hâlinde ise aynı işlere bakmakla görevli en yakın mahkemeye gönderir. İtiraz incelemesi neticesinde verilen karar kesindir.
Adli Yardım Talebinin Reddedilmesi Halinde Tekrar Başvuru Yapılabilir mi?
Adli yardım talebi reddedilirse, ödeme gücünde sonradan gerçekleşen ciddi bir azalmaya dayanılarak tekrar baro veya mahkemeye talepte bulunulabilir.
Adli Yardım Hangi Hallerde Sona Erer?
Adli yardımdan faydalanan kişinin ölmesi veya dava dışı kalması, kamuya yararlı dernek veya vakfın tüzel kişiliğinin sona ermesi veya dava dışı kalması, adli yardım kararının kaldırılması veya asıl dava veya takibin sonuçlanması ile adli yardım sona erer.
Baro Nedir? Baroya Nasıl Ulaşılır?
Barolar; avukatların meslek örgütüdür ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarıdır. Bölgesi içinde en az otuz avukat bulunan her il merkezinde bir baro kurulur.
Türkiye’deki tüm baroların iletişim bilgilerine, Türkiye Barolar Birliğinin internet sitesinden erişilebilir. http://www.barobirlik.org.tr/Detay19809.tbb Ayrıca baro temsilciliklerine, adliye binalarında da ulaşılabilir.
Proje Hakkında
Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi
“TÜRKİYE’DE ADLİ YARDIM HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ”
Bu Eşleştirme Projesinin genel olarak amacı; adli yardım sistemini Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesine uygun olarak güçlendirerek, yargı hizmetlerinin toplumun tüm kesimlerine eksiksiz ve adaletli biçimde verilmesini sağlamaktır. Proje ile adil yargılanma hakkı ve adalete erişimin güçlendirilmesini sağlamak için daha etkin, sürdürülebilir ve tatmin edici bir adil yardım sisteminin tesis edilmesi hedeflenmektedir.
Adil yardıma erişim, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6.Maddesi ve Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi’nin 47. Ve 48. Maddeleri kapsamında adil yargılanma hakkının önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Söz konusu maddeler; adalete erişimin etkin bir biçimde sağlanması koşulu il yeterli kaynaklardan yoksun olanlara adli yardımdan yararlanma hakkı vermektedir.
İspanya – Litvanya – Fransa ve Türkiye tarafından ortaklaşa yürütülen AB Eşleştirme Projesinin ana faydalanıcısı Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, eş faydalanıcısı Türkiye Barolar Birliği’dir.
Proje 16 Haziran 2016 tarihinde başlamış olup, 24 aylık uygulama süresine sahiptir.
